Đại điền chủ Nguyễn Hữu Hào là cha của Nam Phương hoàng hậu, tên thánh là Mariette Jeanne Nguyễn Hữu Hào, quê quán tại Gò Công (nay thuộc tỉnh Tiền Giang). Vợ ông là bà Lê Thị Bính, con gái của Huyện Sĩ - Lê Phát Đạt - một trong bốn người nổi tiếng giàu nhất Nam kỳ trong thời gian này.

Ảnh: Dinh Nguyễn Hữu Hào trong khuôn viên Bảo Tàng Lâm ồng (4, Hùng Vương, tp. Đà Lạt)

Nguyễn Hữu Hào sinh trong một gia đình đại điền chủ, có đạo Công giáo. Ông từng du học bên Pháp, đậu Tú tài toàn phần. Sinh thời, ruộng đất của gia đình ông rải rác khắp các tỉnh Nam Kỳ. Tại quận Long Mỹ (1928) thuộc tỉnh Rạch Giá, sau sáp nhập vào tỉnh Cần Thơ, có 1000 mẫu ruộng thuộc gia đình Nguyễn Hữu Hào. Ông là một trong những đại điền chủ học thức, biết cách kinh doanh đồn điền. Có rất nhiều đồn điền cao su ở Biên Hoà, Bà Rịa, Đà Lạt, nhiều ruộng đất ở Gò Công, Tân An và Rạch Giá. Ông cùng vợ thường sống tại biệt điện ở đường Nguyễn Du, sau này là toà Đại sứ của Đại Hàn. Thỉnh thoảng hai ông bà lên nghỉ mái ở Đà Lạt vì ông có nhiều đồn điền ở Cầu Đất. Ảnh: Phòng khách trong Dinh Nguyễn Hữu Hào (trong khuôn viên Bảo Tàng Lâm Đồng - 4, Hùng Vương, Đà Lạt)

Năm 1935, Hoàng đế Bảo Đại phong cho ông “Long bội tinh” hạng nhất, kèm lược “Long Mỹ hầu” trong một buổi lễ tổ chức ở Đà Lại. Đồng thời, nhà vua cũng phong cho nhạc mẫu Lê Thị Bính lược “Nhị phẩm phu nhân”. Ngày 28-6-1937, Hoàng đế Bảo Đại tặng mề đay “Kim khánh” hạng nhất cùng mề đay “Kim tiền hạng nhất” là huy hiệu cao nhất của triều đình cho cha vợ và bà Lê Thị Bính được phong Nhất phẩm phu nhân.Ngày 30-8-1937, Hoàng đế Bảo Đại lại sắc phong cho ông Nguyễn Hữu Hào lược Long Mỹ Quận công. Ông có hai người con gái, một người sống và định cư ở Pháp và Nguyễn Hữu Thị Lan – Nam Phương hoàng hậu. Ảnh: Ngoại cảnh của Dinh Nguyễn Hữu Hào (trong khuôn viên Bảo Tàng Lâm Đồng - 4, Hùng Vương, Đà Lạt)

Long Mỹ Quận công Nguyễn Hữu Hào từ trần ngày 13-9-1939, được an táng theo nghi thức tước Quận công trong một ngôi nhà mồ tráng lệ, trên một ngọn đồi gần thác Cam Ly Đà Lạt. Lăng Nguyễn Hữu Hào là do chính gia đình bà bỏ tiền ra xây cất. Lễ quy lăng được cử hành ngày 10-9-1941. Ảnh: Cổng lăng Nguyễn Hữu Hào (Đường Hoàng Văn Thụ, tp. Đà Lạt)

Dinh Nguyễn Hữu Hào là một trong những dinh thự cổ, nổi tiếng, có lối kiến trúc mang đậm phong cách Pháp, rất độc đáo và đẹp bậc nhất Đà Lạt. Dinh thự này nằm trên một ngọn đồi cao, bao quát không gian thơ mộng của thành phố Đà Lạt. Dinh được tọa lạc tại số 4 Hùng Vương, trong khuôn viên của Bảo tàng Lâm Đồng, cách trung tâm thành phố khoảng 3 km. Tòa dinh thự này được ông Nguyễn Hữu Hào xây tặng cho con gái là Nam Phương hoàng hậu (vợ vua Bảo Đại) vào đầu những năm 1930. Với tổng diện tích sử dụng khoảng 500 m2, tòa nhà gồm 3 tầng và một tầng hầm được xây dựng bằng nhiều vật liệu quý, trong đó có nhiều loại có xuất xứ từ Pháp. Ảnh: Cung dành riêng cho Nam Phương Hoàng Hậu trong Dinh Nguyễn Hữu hào (trong khuôn viên bảo tàng Lâm Đồng - 4, hùng vương, Đà Lạt)

Dinh Nguyễn Hữu Hào là nơi sinh sống của gia đình Nguyễn Hữu Hào, người được vua Bảo Đại phong tước Quận công của triều Nguyễn, đồng thời là nơi chứng kiến nhiều sự kiện quan trọng trong cuộc đời Hoàng Hậu Nam Phương cùng với cựu hoàng Bảo Đại. Trải qua thời gian, tòa dinh thự đã được sử dụng vào nhiều mục đích khác nhau, song vẫn giữ nguyên được dáng vẻ ban đầu trong một không gian lãng mạn thơ mộng.

Trong số những di tích kiến trúc liên quan đến triều Nguyễn tại Đà Lạt, ngoài Dinh I, Dinh III, còn phải kể đến biệt thự của Nam Phương hoàng hậu (do Nguyễn Hữu Hào xây tặng con gái – nay là Bảo tàng Lâm Đồng) và lăng Nguyễn Hữu Hào tọa lạc trên đường Hoàng Văn Thụ, phường 5, thành phố Đà Lạt, tỉnh Lâm Đông. Lăng nằm trên một đồi thông thoáng đãng rộng 16ha nhìn xuống thác Cam Ly, cách trung tâm Đà Lạt chừng 2km về phía Tây. Lăng Nguyễn Hữu Hào được xây dựng vào cuối năm 1939, sau khi ông qua đời. Đây là một công trình kiến trúc mang đậm màu sắc phương Đông với bốn mái vát cong, gợi liên tưởng đến một đóa sen đang hé nở, trông vừa thanh thoát lại vừa kín đáo, trang nghiêm. Ảnh: Lăng Nguyễn Hữu hào

Khởi từ cổng lăng với 4 trụ biểu lớn, con đường dẫn lên khu mộ vượt qua 36 bậc đá và chiếu nghỉ để đến sân tế rộng lát xi-măng với thành lan can bao quanh, từ đây tiếp tục vượt qua 13 bậc thềm sẽ đến được nhà mồ, bên trong có hai ngôi mộ bằng đá xanh hình chữ nhật cao khoảng 30cm nằm sóng đôi, là nơi an nghỉ ông Nguyễn Hữu Hào và phu nhân (ảnh trên). Nhà mồ là một công trình được xây bằng gạch tô đá rửa và hoàn toàn không sử dụng gỗ, mái đúc bằng bê-tông cốt thép, vát cong với tán xoè rộng và được lợp ngói hoàng lưu ly, tại giữa đỉnh mái có đặt cây thánh giá vì ông Nguyễn Hữu Hào vốn là tín đồ đạo Công giáo.

Nhà bia trong Lăng Nguyễn Hữu Hào (Đường Hoàng Văn Thụ, Đà Lạt)