Núi đá dựng là một di tích lịch sử và là một danh thắng được xếp hạng là Di tích Quốc gia vào ngày 03/08/2007. Núi Đá Dựng nằm gần biên giới Việt Nam – Campuchia, tọa lạc tại xã Mỹ Đức, thị xã Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang. Đây là một thắng cảnh đẹp, được ca ngợi nhiều bởi vẻ đẹp kỳ vỹ đầy chất thơ, gắn liền với những câu chuyện lý thú,  qua thời gian vẫn còn nguyên vẹn như giá trị ban đầu.

Khu du lịch Núi Đá Dựng

Từ thị xã Hà Tiên, bạn có thể đi theo quốc lộ 80 về hướng cửa khẩu Xà Xía, đến ngọn Thạch Động có một con đường rẽ phải. Theo con đường này đi mất hơn 1 km nữa là đến Đá Dựng. Danh thắng này nằm cách biên giới Việt Nam – Campuchia 4 km.

Núi Đá Dựng hay còn gọi là núi Châu Nham nằm về phía Tây Bắc của núi Thạch Động, cách trung tâm thị xã Hà Tiên khoảng 6 km. Đây là một trong những cảnh đẹp được Mạc Thiên Tứ ca ngợi qua bài ” Châu Nham lạc lộ” , trong chùm thơ Hà Tiên thập vịnh nổi tiếng.

Một vách núi thẳng đứng

Châu Nham có nghĩa là một dãy núi ngọc. Sở dĩ được gọi như vậy vì trong núi có loại thạch nhũ sáng lấp lánh, trông như ngọc. Sách Đại Nam nhất thống chí và Nam Kỳ địa dư chí thì chép: Khi Mạc Cửu mới đến khai phá đất Hà Tiên, có bắt gặp tại đây một viên bảo châu vuông một tấc, vô cùng quý giá, nên gọi là Châu Nham.

Khi Mạc Cửu mới đặt chân đến vùng đất này, núi Đá Dựng vẫn còn nằm sát biển, chung quanh là đầm lầy và cây cỏ. Đây là nơi hội tụ và sinh sống của các loài chim, nhiều nhất vẫn là cò trắng. Vào mỗi buổi chiều, đứng từ xa nhìn về đỉnh núi, từng đàn cò lũ lượt kéo về đáp xuống tìm chốn nghỉ ngơi. Cảnh tượng ấy đã tạo nguồn cảm hứng cho Mạc Thiên Tứ viết nên bài vịnh Châu Nham lạc lộ. ( Lạc là rơi rụng la đà. Lộ là loại chim lông trắng thường sống chỗ ao đầm. Châu Nham Lạc Lộ là cảnh đàn cò trắng bay về núi Ngọc).

Trên triền núi Đá Dựng nhìn xuống phía dưới

Núi Đá Dựng cao khoảng 100m, có hình thang cân, trông từ xa khá vuông vức như được đẽo gọt khéo léo. Ngày nay núi Đá Dựng hãy còn vẽ hoang sơ, và có cả thảy 14 hang động lớn nhỏ như hang Mẹ Sanh, hang Dơi, hang Cội Hàng Da, hang Trống Ngực, hang Lầu Chuông, hang chỉ Huy, hang Biệt Động…Mỗi hang đều có đặc điểm rất riêng, mang nét kỳ bí riêng gắn với cái tên thể hiện của nó. 

Lối đi tham quan, đoạn xuyên qua hang

Hang Mẹ Sanh càng đi vào sâu hang càng nhỏ dần đến khi thấy ánh sáng chói lòa thì đã ra khỏi hang. Hoặc như hang Trống ngực, nếu bạn đưa tay vỗ nhẹ lên ngực mình, lập tức sẽ nghe được tiếng vọng lại từ vách đá. Hoặc ở hang Lầu Chuông có rất nhiều nhũ đá khi gõ nhẹ vào, bạn sẽ nghe tiếng ngân vang như tiếng chuông rất thanh…

Trong hang Bồng Lai

Đặc biệt hơn cả có lẽ phải kể đến là hang Xã Lộc Kỳ và hang Cội Hàng Da ở nơi này. Hang Xã Lộc Kỳ thông với bên ngoài bằng một lối đi rất nhỏ, trong hang có giếng trời với đầy dây leo rũ xuống làm cho hang trở nên rất kỳ thú, mà theo trí tưởng tượng con người, những dây leo tua tủa lá xanh tốt cứ như hàng mi của con mắt tự nhiên, sáng rỡ khi nắng lên và trở nên u buồn khi chiều buông xuống.

Trong hang Biệt Động

So với hang Xã Lộc Kỳ khiến du khách say mê bởi nét đẹp tự nhiên mang vẻ lạ lùng, thì hang Cội Hàng Da lại đặc biệt theo kiểu khác. Gắn với truyền thuyết và Thạch Sanh – Lý Thông, theo truyền thuyết, một buổi sáng xưa kia, từ nơi đây, Thạch Sanh đã giương cung bắn chim đại bàng đang cắp nàng công chúa bay ngang qua núi Đá Dựng. Về sau, Lý Thông đã lừa nhốt Thạch Sanh vào trong hang núi và cho người bịt kín miệng hang lại. Không còn lối thoát, Thạch Sanh đã tiêu sầu bằng cách gõ vào các thạch nhũ và nó đã phát ra những âm thanh trầm bổng bay theo gió đến tận cung điện nhà vua, khiến cho công chúa Quỳnh Nga nghe được và xin vua cha cho quân lính đến giải nguy cho Thạch Sanh.

Bia Tổ quốc ghi công dựng trong một hang

Tất cả do đặc trưng cấu tạo, cấu trúc địa chất, cùng với sự xâm thực và tác động của thiên nhiên qua thời gian dài mà thành. Và trong các hang hốc ấy, hiện còn nhiều vỏ hào, vỏ ốc…dính lại trên vách đá, chứng tỏ xưa kia nơi đây đã từng bị ngập nước. Ngoài ra, căn cứ trong sách cũ, thì ngày xưa ở Đá Dựng từng có một sân chim (Điểu Đình) với một số lượng lớn cò trắng đến cư trú.

Núi Đá Dựng có nhiều hang động và có một vị trí quan trọng (gần biên giới), vì vậy mà ngay từ thế kỷ 18, Đá Dựng đã là tiền đồn của nhân dân Hà Tiên chống quân Xiêm La. Đặc biệt, trong hai cuộc chiến tranh trước năm 1975, Đá Dựng là một cơ sở hoạt động cách mạng, là cầu nối của tuyến đường 1C, và là nơi xảy ra những trận giao tranh ác liệt… Ở các năm 1977 – 1978, đây cũng là một tiền đồn trong cuộc chiến tranh biên giới Tây Nam.