Vẻ hoang sơ nguyên thủy của đầm Bà Tường như đưa du khách sống lại một thời mở cõi đất phương Nam qua những câu chuyện đầy chất thần thoại của người dân đất Mũi.

Đầm Bà Tường (còn gọi là đầm Thị Tường) cách TP Cà Mau hơn 40 km đường bộ, khoảng 2 giờ đi đò. Đầm có diện tích gần 800 ha, dài hơn 10 km, nơi rộng nhất hơn 2 km, nằm trên địa bàn 3 huyện Trần Văn Thời, Cái Nước và Phú Tân của tỉnh Cà Mau, được chia làm 3 đoạn: Đầm trên, đầm giữa và đầm dưới. Nhìn từ trên cao, đầm có hình thù như cây đàn guitar, “cần đàn” là con sông Mỹ Bình dài hơn 10 km, thông ra vịnh Thái Lan (thuộc biển Tây Cà Mau).

Đầm Bà Tường

Truyền thuyết và đời thực

Được ví như Biển Hồ giữa đồng bằng, ngày nay chưa có cơ sở khẳng định về lịch sử hình thành của đầm nước lớn nhất miền Tây này. Lý giải theo khoa học, đầm Bà Tường là một phần còn sót lại của biển cả trong quá trình bồi lắng không hoàn chỉnh. Hiện đầm cách xa biển hơn 10 km, giống như một biển nhỏ nằm sâu trong đất liền.

Vì không nắm rõ lịch sử hình thành nên người dân địa phương mặc nhiên thêu dệt cho đầm này nhiều câu chuyện đậm chất thần thoại. Chuyện rằng, ngày xưa chúa Hổ cầu hôn con gái vua Thủy tề không được nên nổi giận sai bầy chim khổng lồ mang đá lấp biển. Trong vùng có một phụ nữ tên Tường, ngày đêm dũng cảm đứng ra xua đuổi bầy chim hung tợn. Những khoảng trống còn lại nguyên vẹn không bị đá lấp để cá tôm sinh sản nuôi sống con người. Cảm kích trước công đức của bà Tường, người ta lấy tên bà đặt cho đầm.

Còn theo những người lớn tuổi ở địa phương, bà Tường là nhân vật có thật, tên là Tô Quý Thị, thường gọi là Thị Tường. Bà Thị Tường là 1 trong 11 người con của ông Tô Hòa, một trong những người đi khai phá đất phương Nam. Hiện nay, gia phả của dòng họ Tô ở ấp Nhà Di (xã Trần Thới, huyện Cái Nước) vẫn còn ghi chép đầy đủ tên họ những người này. Cũng theo những người nắm rõ nguồn gốc dòng họ Tô ở Nhà Di, bà Thị Tường có tật ở chân nhưng rất giỏi võ nghệ, được cha là ông Tô Hòa cử đi giữ và khai thác đầm lớn mà sau này thành địa danh đầm Bà Tường…

“Mỏ tôm, cá” của phương Nam

Từ bao đời nay, giữa con nước thủy triều lên xuống, đầm không hề bị bồi lắng cũng như không sâu thêm chút nào. Dù rộng mênh mông nhưng độ sâu chỉ ở mức trên dưới 1 m, chính vì thế đầm trở thành “mỏ tôm, cá”, tạo nguồn sống cho người dân xung quanh. Đầm còn nổi tiếng với phong cảnh nên thơ, hữu tình. Khi bình minh cũng như lúc hoàng hôn, cảnh người dân thả lưới trên đầm đẹp như bức tranh thủy mặc. Hay đêm xuống, hàng ngàn ngọn đèn chong của ngư dân in bóng nước lung linh.

Dù đẹp mê hồn như vậy nhưng theo những người cố cựu ở đây kể lại, thời chiến, máy bay Mỹ mỗi khi đi ném bom về ngang đều thả hết xuống đầm cho nhẹ lái. Hệ quả của sự không biết trân trọng cái đẹp là có ít nhất 2 chiếc trực thăng bị quân Giải phóng bắn rơi tại đầm. Hiện tại, thi thoảng người ta vẫn còn vớt được dưới đầm những vỏ đạn do chiến tranh để lại.